5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNUNDA İSNAT YETENEĞİ

                                                  5237 SAYILI TÜRK CEZA KANUNUNDA İSNAT YETENEGİNİ
                                                                AZALTAN VEYA KALDIRAN NEDENLER

                                                                                                                                                   Zeki Hafızoğulları
                                                                                                                                                                                    Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi
                                                                                                                                                                      Ceza ve Ceza Usulü Hukuku Anabilim Dalı Başkanı

III
İSNAT YETENEĞINI KALDIRAN
VE AZALTAN NEDENLER

1. Genel olarak

Kanunda isnat yeteneğini kaldıran ve azaltan nedenler, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik, arızi nedenlerdir. Kanun, arızi nedenleri, geçici nedenler, irade dışı alınan alkol veya uyuşturucu madde etkisinde suç işlemek olarak ifade etmiştir.
Kanun; korku, heyecan ve tutkulara, akıl hastalığı niteliğini kazanmış olmadıkça, isnat yeteneğini kaldıran veya azaltan bir etki tanımamıştır.
İrardî sarhoşluk, yani bilerek ve isteyerek sarhoş olmak, uyuşturucu kullanmak, psikolojik gerçeklere aykırı düşmekle birlikte, isnat yeteneğini ne ortadan kaldırır ne de azaltır. Kanun, iradî olarak alınan alkol ve uyuşturucu madde etkisinde suç olan bir fiili işleyen kimsenin, fiilinden tamamen sorumlu olduğunu kabul etmiştir( m. 34/2 ).
Fail, bu haldeyken,   fiilinden kastına veya taksirine göre sorumlu olur.
Alkol, uyuşturucu kullanma alışkanlığı, tıbben akıl hastalığı ( m. 32) olarak değerlendirilmediği sürece isnat yeteneğini üzerine etkili değildir. Kanun, 57/7. maddede “ Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri” maddede başlığı altında tıbben akıl hastası sayılan “alkol, uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlıları” hakkında onlara özgü güvenlik tedbirlerinin uygulanmasını emretmiştir.
Bazı kanunlardan farklı olarak(1), Kanun özel bir düzenleme yapmamış, 765 s. Kanunun izlediği yola benzer bir yol izlemiş olmakla birlikte, Manzini ( Istituzioni, 100 ), bu tür bir düzenlemenin, önemli bir eksiklik doğurmadığı, sorunun akıl hastalığı kavramı içerisinde çözümlenebildiği kanaatindedir.

2. Yaş küçüklüğü

Doğanın bir canlı türü olan insan, doğumla birlikte, büyüme ve gelişme, kısacası ergenleşme ve erginleşme sürecine girmektedir. Ergenleşme, insanın bir yandan anlama yeteneğinin oluşmasıyken, öte yandan isteme yeteneğinin oluşmasıdır. Ancak, anlama yeteneğine karşın, isteme yeteneği, insanda, daha uzun bir sürede oluşumunu sağlamaktadır. Bundan ötürü, tüm uygarlıklar, yaşı ile kişinin ergenlik döneminden çıkması ve erginlik dönemini idrak etmesi arasında bir bağıntı kurmuş bulunmaktadır. Erginlik dönemi, kişinin, akıl hastası değilse, artık tüm davranışlarından, tam sorumlu olmasıdır.
Kanun, bu çağlarda, failinin fiilinden sorumluluğunu, “yaş küçüklüğü” adı altında ( m. 33 ) üç döneme ayırmıştır. Bunlar; fiili işlediği sırada henüz oniki yaşını doldurmamış olanlar, fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup ancak onbeş yaşını doldurmamış olanlar, onbeş yaşını doldurmuş ama onsekiz yaşını henüz doldurmamış olanlardır.

a. Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış olan çocuklar
Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur ( m. 33/1 ). Ceza sorumluluğunun yokluğu, kanunun bir hükmünü ihlal eden fiilinden ötürü, çocuk faile, ihlale tepki olarak ceza müeyyidesinin uygulanamamasıdır. Oysa, bu, madde gerekçesinde ifade edilenin tersine, fiilin suç olmamasından ötürü ceza sorumluluğunun yokluğu anlamında değildir.
Gerekçede, oniki yaşından küçük olmak, “ kusurluluğu mutlak surette ortadan kaldıran bir neden “ sayılmıştır. Bu doğru değildir. Gerçekten, ör. 11 yaşını doldurmuş ama oniki yaşını henüz doldurmamış olan bir çocuk, okulda kavga ettiği arkadaşını, yanında taşıdığı sustalı bıçakla bilerek ve isteyerek ağır bir biçimde yaralasa, yahut arkadaşının bir eşyasının onun rızası hilafına almış olsa, çocuğun isnat yeteneği mutlak surette yoktur. Elbette, bu doğrudur, ancak “ kusurluluğu mutlak surette “ yoktur denemez, çünkü fiilini, bilerek ve isteyerek işlemiştir. Böyle olunca, fiil yaralama, yahut hırsızlık suçunu oluşturmakta, ancak isnat yeteneğinin yokluğundan ötürü faile ceza verilememekte, işlediği bu suç vesilesi ile, fail hakkında güvenlik tedbiri uygulanabilmektedir.
Kanun, 33/1. madde hükmünün ikinci cümlesinde düşüncemizi doğrulamaktadır. Gerçekten, kanun, bu kişiler hakkında, “suç kovuşturması yapılmaz” demiyor, açıkça “ ceza kovuşturması yapılmaz “ diyor. Kuşkusuz, kovuşturma yapmaksızın, çocuğa güvenlik tedbiri uygulanması mümkün değildir, çünkü bir kimse hakkında bir güvenlik tedbiri uygulanıyorsa, o kimse hakkında mutlaka bir kovuşturma yapılmış olmaktadır. Aksi mümkün değildir. Bu, güvenlik tedbiri kovuşturmasıdır. Bununla, çocuğun fiilinin sabit olup olmadığı, sabitse bir suç oluşturup oluşturmadığı, eğer suç oluşturuyorsa bir güvenlik tedbirinin uygulanıp uygulanmayacağına karar verilmesi gerekmektedir.
Gerçekten, eğer çocuk, fiilini ihtiyaç için, yahut kendini savunmak zorunda kaldığından orada eline geçirdiği herhangi bir şeyle işlemişse, herhalde fiili suç oluşturmadığından, kendisine bir güvenlik tedbiri uygulanamayacaktır, çünkü suçun olmadığı yerde ne ceza ne de güvenlik tedbiri olur. Ortada bir suçun olup olmadığı da ancak bir yargılamayla mümkündür. Yargılamasız güvenlik tedbiri olmaz. Bu, Anayasanın ( m. 38 ), AİHS’ in ( m. 6 ), CK’ un ( m.   ), mutlak emridir. Güvenlik tedbirini hakim uygular. Hakimin uygulayabileceği güvenlik tedbirleri ve bunların ne suretle uygulanacakları kanunda gösterilmiştir ( m. 56/1 ).

b. fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup ancak onbeş yaşını doldurmamış olan çocuklar
Kanun, 31/2. maddesinde, fiili işlediği sırada Oniki yaşını doldurmuş ve henüz onbeş yaşını doldurmamış olan çocuk faillerin, kural olarak anlama ve isteme yeteneklerinin olmadığını kabul etmektedir.
Ancak, bunların işledikleri fiillerin bir suç olup olmadığının, fiillerini işledikleri esnada anlama ve isteme yeteneklerinin bulunup bulunmadığının saptanması gerekmektedir. Anlama ve isteme yeteneğinin failde birlikte olması gerekmektedir. Bunlardan birinin yokluğu halinde failin isnat yeteneği yoktur.
Fiili işlediği esnada isnat yeteneğinin bulunmadığı sonucuna varılan çocuk fail, cezadan sorumlu değildir, hakkında sadece çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanır. Kuşkusuz yukarıda belirtilen hususlar burada da geçerlidir.
Kanun, fiilinin suç olduğu ve fiili işlediği esnada isnat yeteneğinin bulunduğu saptanan çocuk failin ceza sorumluluğunun bulunduğunu kabul etmektedir. Bu halde, o suç için kanunun koyduğu ceza, kendisine indirilerek verilir. Gerçekten, işlenen suç ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği taktirde, dokuz yıldan oniki yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği taktirde, yedi yıldan dokuz yıla kadar hapis cezasına hükmolunur ve diğer cezaların üçte ikisi indirilir, ancak bu halde her fiil için verilecek hapis cezası altı yıldan fazla olamaz.
Fiili işlediği esnada oniki yaşını doldurmuş, henüz onbş yaşını doldurmamış olan çocuk faillerin isnat yeteneklerinin olup olmadığı, her somut olayda res’en araştırılacaktır. Bu konuda bir talebin olmasına gerek olmamakla birlikte, iddia makamı, kamusal savunma, sanığın kendisi ve varsa davaya katılan diğer taraflar, fiil anında failde isnat yeteneğinin bulunup bulunmadığının tespitini hakimden isteyebilirler.
Tabii, fiili işlediği esnada failin isnat yeteneğinin olup olmadığı hususu, sadece hakimin çözebileceği hukukî bir mesele değildir, aynı zamanda bilim ve fenni ilgilendiren bir meseledir. Hakim, isnat yeteneğini tespitte, uzman bilirkişiye gitmek zorundadır. Bilirkişi kanaati hakimi bağlamaz. Elbette kararı sonunda hakim verecektir.

c. Fiili işlediği esnada onbeş yaşını doldurmuş ama onsekiz yaşını henüz doldurmamış olanlardır.
Kanun, 31/3. maddede, bu yaş çocuklarının isnat yeteneklerinin tam olduğunu kabul etmekte, ancak bunlara, henüz ergin kişi olmadıklarından, işledikleri suçun karşılığı cezanın indirilerek verilmesini istemektedir. Gerçekten, Kanun, işlenen suç ağırlatılmış müebbet hapis cezasını gerektirdiği taktirde, ondört yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği taktirde, dokuz yıldan oniki yıla kadar hapis cezası verilmesini; diğer cezaların yarısının indirilmesini, ancak her fiil için verilecek hapis cezasının sekiz yıldan fazla olmamasını emretmektedir.
Fiili işlediği esnada henüz onsekiz yaşını doldurmamış olan çocuk failin de isnat yeteneği olmayabilir. Ancak, böyle bir durumda, isnat yeteneğinin bulunup bulunmadığının artık res’en araştırması zorunluluğu bulunmamaktadır. İsnat yeteneğinin bulunmadığını iddia eden taraf, iddiasını ispatlamakla yükümlüdür.

d. Erginlik yaşı
Kanun, erginlik yaşını, yani cezaya tam ehil olma yaşını, onsekiz yaşını doldurmak olarak almaktadır. Bu yaşta olmak, hukuk düzenimizde reşit olmaktır. Reşit kişi artık ergin kişidir, davranışlarından sorumluluğu tamdır.
Bizatihi yaşlılık isnat yeteneğini kaldıran veya azaltan bir neden sayılmamıştır. Ancak, hukuk düzenimizde, cezanın verilmesinde ve infazında, bir uygarlık değeri olarak yaşlıların gözetildiği görülmektedir.
Ergin kişilerin, fiillerini işledikleri esnada, anlama ve isteme yeteneğine sahip olmaları gerekir. Ancak, ergin kişi de, fiili işlediği esnada, arızî / geçici bir nedenden ötürü, kısmen veya tamamen anlama ve isteme yeteneğinden yoksun kalabilir. Kanunda, bu konuda, tam bir açıklık bulunmamaktadır. Gerçekten, 34/1. madde, “….kişiye ceza verilmez “ diyerek “ geçici bir nedenle…” isnat yeteneğini tam olarak kaybetmekten söz edilmektedir. İsnat yeteneğinin tamamen değil de kısmen azalmış olduğu hallerde nasıl bir yol izleneceği konusunda kanun suskun kalmıştır. Gerekçede de bir açıklık yoktur.
Yürürlükten kalkmış olan 765. s. Kanun, 48. maddesinde, “ suçu işlediği esnada arızî bir sebepten dolayı 46 ve 47. maddelerde münderiç aklî maluliyet halinde bulunan kimseler hakkında o maddelerdeki ahkam tatbik olunur “ diyerek sorunu temelden çözmüştür. Kanun, 34. maddesinde, akıl hastalığını tam ve kimsi akıl hastalığı olarak düzenleyen 32. maddeye bir göndermede bulunmamaktadır. Bununla birlikte, akıl hastalığında olduğu gibi, arızi / geçici nedenlerin de isnat yeteneği üzerine etkisinin tam veya kısmi olarak ayrılmasının mümkün olduğu kabul edilirse, kanun koyucunun eksik bıraktığı düzenlemenin bir yolla tamamlanması gerekmektedir. Ceza hukukunda lehte kıyasın mümkün olduğu düşünülürse, isnat yeteneğinden arızi / geçici yoksunluk halinde, akıl hastalığına ait hükmün, kıyasen uygulanması mümkündür.

3. Akıl hastalığı

Günümüzde, uygar toplumlar, dünden farklı olarak, akıl hastalığını, kişide anlama ve isteme yeteneğini ortadan kaldıran veya anlama ve isteme yeteneğini önemli ölçüde azaltan bir neden olarak kabul etmektedirler.
Ancak, akıl hastalığında, isnat yeteneğinin olmaması veya azalmış olması için kişinin salt akıl hastası olması yetmez; ayrıca işlediği fiille hastalığı arasında nedensel bir bağıntının bulunması da gerekir. Gerçekten, bazı akıl hastalıkları, ör., sar’a, sadece nöbet esnasında kişinin isnat yeteneği üzerinde etkilidir; nöbeti dışında kalan zamanda, kişinin isnat yeteneği tamdır; dolayısıyla, işlediği fiilden sorumludur.
Akıl hastalığı hukuktan çok tıpla ilgilidir. Hakim, akıl hastalığını araştırırken, kanunun özel surette belirlediği bilirkişilik kurumuna ( CMUK. m. ) gitmek zorundadır. Sonunda kararı kendisi vermekle birlikte, hakim, kanunî bilirkişinin kanaatiyle bağlıdır.
Doktrinde, akıl hastalığı, geniş anlamda alınmaktadır. Kişinin anlama ve isteme yeteneği üzerinde etkili, patolojik, psişik, psikolojik her türlü sapkınlık akıl hastalığıdır. Hastalık, kalıcı veya geçici olabilir; iyileşir veya iyileşemez nitelik taşıyabilir. Kanun, akıl hastalığını, “akıl hastalığı nedeni” ifadesini kullanarak geniş anlamda   algılamaktadır.
Akıl hastalığının, kişinin anlama ve isteme yeteneği üzerindeki etkisine nispetle, derecelendirilmesinin bilimsel bir temelinin bulunup bulunmadığı, tartışmalı bir konudur. Ancak, gerek 765 s. Kanunun, gerek önemli diğer bazı ceza kanunlarının, gerekse bu Kanunun düzenlemesi karşısında,   tartışmanın artık pratik bir değerinin bulunmadığını düşünüyoruz.
Kanun, akıl hastalığını, 32. maddede, kişinin anlama ve isteme yeteneği üzerine etkisinin derecesini göz önünde tutarak, iki fıkra halinde düzenlemiştir. Birinci fıkrada, kişiye hiç ceza verilmemesi, ikinci fıkrada, daha az ceza verilmesi öngörülmüştür.

a. Tam akıl hastalığı
Kanun, tam akıl hastasını “ işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede azalmış olan kişi” olarak tanımlamıştır.
Buna karşılık, 657 s Kanun “ fiili işlediği zaman şuurunun veya hareketinin serbestisini tamamen kaldıracak surette akıl hastalığına duçar olan kimse “ olarak tanımlamaktadır.
Her iki hüküm, aynı şeyi, yani akıl hastalığının anlama ve isteme yeteneğini kaldırdığını ifade etmektedir. Ancak bunların ifadeleri farklıdır. Birincisi, fiilin anlam ve sonuçlarını algılayamamaktan ve davranışlarını yönlendirme yeteneğinin önemli derecede azalmış olmasından söz etmekte; ikincisi fiili işlediği zaman şuurunun ve hareketinin serbestisini tamamen kaldıracak surette akıl hastalığından söz etmektedir. Ayrıca, birincisi, önemli derecede azalmış olmak derken, bir takdir hükmüne; ikincisi, tamamen kaldıracak surette derken bir tespit hükmüne yer vermektedir. Öyleyse, aralarındaki temel farklılıktan ötürü, iki   hükmün ifadesinin, ikisi de doğru olamayacağına göre, biri yanlış, biri doğru olmaktadır. Tam akıl hastalığını doğru ifade eden hüküm 657 s Kanunun 46. maddesi hükmüdür. İCK’ un 88. maddesi hükmü, bizi doğrulamaktadır, çünkü bu kanun, tam akıl hastalığını, 657 s Kanunun ifadesine benzer bir biçimde ifade etmiştir.(2) Alman Ceza Kanununun ilgili hükmünün ifadesiyle, İCK’ ilgili hükmünün ifadesi benzeşmektedir.(3) Kanunun gerekçesinde, bilinen ve alışılan ifadelerden vazgeçilerek, “doğruluğu kendinden menkul” ifadelerin tercih edilmesi konusunda bir açıklık bulunmamaktadır.
Bu durumda, kanunun 32/1. maddesinin doğru ifadesinin “ Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını tam algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğini tamamen kaybetmiş olan kişiye ceza verilemez “ biçiminde olması gerekmektedir. Söz konusu hüküm ancak bu biçimde ifade edildiğinde, onunla ikinci fıkra hükmü arasındaki fark ortaya konulmuş, böylece her iki hükmün, keyfiliğe yer vermeyen doğru yorumu sağlanmış olacaktır.
Tam akıl hastalığında faile ceza verilmez. Fail hakkında güvenlik tedbirlerine hükmolunur.
Bu kişiler hakkında uygulanacak güvenlik tedbirlerini, Kanun, 57/ 1-5. maddesi hükmünde düzenlenmiştir. Haklarında güvenlik tedbirine hükmedilen akıl hastaları, yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında koruma ve tedavi altına alınır.

b. Kısmî akıl hastalığı
Kanun, kısmî akıl hastalığını, 32/2. madde hükmünde, “ birinci fıkrada yazılı derecede olmamakla birlikte işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişiye “ daha az ceza verilir biçiminde ifade etmiştir. Buna karşılık, 765 s Kanun, aynı şeyi, “ fiili işlediği zaman şuurunun veya hareketinin serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete müptela olan kimseye “ daha az ceza verilir biçiminde ifade etmiştir. Bunlar ifadeleri birbirinden çok farklı hükümlerdir. Kuşkusuz, aynı hükmün iki farklı ifadesi aynı anda doğru olamayacağına göre, bu ifadelerden biri doğruysa, öteki ifade yanlıştır. Burada, doğru olan ifade, 765 s. K’ un ifadesidir, çünkü Kanun, kısmî akıl hastalığında, fiilin işlenmesi esnasında, anlama veya isteme yeteneğinin tamamen ortadan kalkmasının karşıtı olarak, sadece isteme yeteneğinin önemli derecede azalmasını değil, tersine anlama ve isteme yeteneğinin önemli derecede azalmasını ölçü almıştır.
Her nedense, Kanun, kısmi akıl hastalığını tam akıl hastalığından ayırt etmek isterken, doğru ifadeden şaşmış, sadece “davranışlarını yönlendirme yeteneğinin , yani isteme yeteneğinin azalmasını ölçü almış, isteme yeteneğinin azalmasına itibar etmemiştir. Öte yandan, Kanun, tam akıl hastalığında “ davranışlarını yönlendirme yeteneğinin önemli derecede azalmasını ararken, kısmî akıl hastalığında isteme yeteneğinin sadece azalmasını yeterli görmüştür. Görüldüğü üzere, iki tür akıl hastalığı arasındaki fark, ayrıca isteme yeteneğinin azlığına-çokluğa indirgenmiş bulunmaktadır.
Burada sorun, sadece ifadesinin değil, hükmün kendisinin de doğruluk değerinin tartışılır olmasıdır. Zanardelli Kanununa,(4) İCK’na,(5) Alman Ceza Kanununa(6) bakıldığında, kuşkusuz bu kanunların yanlış olduğu düşünülemeyeceğine göre, maalesef sadece ifadesinin değil, ayrıca hükmün kendisinin de yanlış olduğu ortaya çıkmaktadır Böyle olunca, 32/2. madde hükmünün, ifadesinin dışında, doğru anlamına ulaşılmak isteniyorsa, söz konusu hükmün, 765 s. K’ un 47. maddesi hükmünün bugüne dek doktrinde ve uygulamada anlaşıla geldiği biçimde anlaşılması zorunludur.
Kanun, fiili işlediği sırada isnat yeteneği bulunan ancak önemli ölçüde azalmış olan kişiyi, ağırlatılmış müebbet hapis cezası yerine yirmibeş yıl, müebbet hapis cezası yerine yirmi yıl hapis cezasıyla cezalandırmaktadır. Diğer hallerde faile verilecek ceza, altıda birden fazla olmamak üzere indirilebilir.
Kanun, ayrıca, “mahkum olunan ceza, suresi aynı kalmak koşuluyla, kısmen veya tamamen, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri olarak da uygulanabilir “ hükmüne yer vermiştir.
Hükmün göndermede bulunduğu hüküm, kanunun 57/6.maddesi hükmüdür. Kesin hükmün geri alınabilirliği(7) tartışması bir yana, söz konusu bu hükme göre, işlediği fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişi hakkında, yerleştirildiği yüksek güvenlikli sağlık kurulunda düzenlenen kurul raporu üzerine, mahkum olduğu hapis cezası, süresi aynı kalmak koşuluyla, mahkeme kararıyla, kısmen veya tamamen, akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri olarak da uygulanabilir.
Kanunda güvenlik tedbiri uygulanmasında izlenecek yol konusunda bir açıklık bulunmamaktadır. Herhalde hükümlünün yerleştirildiği yüksek güvenlikli sağlık kuruluşu, kendiliğinden veya talep üzerine, “kurul raporu” düzenleyecek; sonra kendi raporuna dayanarak, ceza mahkumiyetine kararı veren mahkemeden, hükümlünün cezasının güvenlik tedbirine çevrilmesini isteyecektir. Mahkeme, yüksek güvenlikli sağlık kuruluşunun isteği üzerine, daha önce vermiş olduğu ceza mahkumiyeti hükmünü, bu kez, tamamen veya kısmen güvenlik tedbiri hükmüne tahvil edecektir. Bu, hükmü açıklamak” değildir, kesin hükmü geri almaktır. Hakimin, elini çektiği hükmü, kesin hükmü, geri alması, temel yanlıştır.

4. Sağır-dilsizlik

Sağır-dilsizlik, insanın psişik varlığının, olması gereken zamanda, normal bir biçimde oluşmasını engelleyen bir nedendir. Sağır-dilsiz kişilerin artık eğitilmeleri mümkün olmakla birlikte, uygar toplumlar, sağır-dilsizliği, hala isnat yeteneğini ortadan kaldıran veya azaltan bir neden saymaktadırlar.
Kanun koyucu, sağır-dilsizleri, bu tür bir özrü olmayanlara nispetle gelişimlerini daha geç sağladıklarını düşünmüş, yaş sınırını yükselterek, yaşı küçüklerin tabi oldukları düzene tabi kılmıştır.
Kanun, 33. maddede, ceza sorumluluğunu, isnat yeteneği olmak kaydıyla onbeş yaşını doldurmuş olmakla başlatmıştır. Önbeş yaşın doldurmamış olan sağır-dilsizin mutlak surette isnat yeteneği yoktur. Onsekiz yaşını doldurmuş, onsekiz yaşını henüz doldurmamış olan sağır-dilsizin, isnat yeteneği kural olarak yok sayılmakta, ancak aksi ispat edilebilmektedir. O nedenle, hakim, her somut olayda sağır-dilsizin isnat yeteneğinin olup olmadığını res’en araştırmak zorundadır. Onsekiz yaşını doldurmuş, yirmibir yaşını henüz doldurmamış olan sağır-dilsizlerin, kural olarak, isnat yeteneği tamdır; ancak yeterli erginliğe ulaşmadıkları düşünüldüğünden kendisine daha az ceza verilmektedir.
Yirmibir yaşını doldurmuş bulunan sağır-dilsizlerin, artık cezanın tamına katlanabilecek kadar ergin oldukları düşünülmektedir.

5. Geçici nedenler, irade dışı olarak alkol veya uyuşturucu madde etkisinde olmak
Kanun, 34/1. maddede, geçici bir nedenle yada irade dışı alınan alkol ve uyuşturucu madde etkisiyle anlama ve isteme yeteneği “önemli derecede azalmış olan “ faile “ ceza verilmez” demektedir.
Kanun bu düzenleme ile, geçici nedenler, alkol veya uyuşturucu madde etkisi altında anlama ve isteme yeteneğinin hem kalkmasını hem de azalmasını bir tutmuş; her iki halde de, kişiye ceza verilmemesini öngörmüştür.
Buna karşılık, gerek Zanardelli Kanunu (m.   ), 657 s. Kanun ( m. 48/1 ), gerek İCK., ( m. 91 ) arızî nedenlerin anlama ve isteme yeteneği üzerini etkisini, tıpkı akıl hastalığında olduğu gibi derecelendirmiştir. Bu, düzenlemelerden birinin doğru olmadığını çağrıştırmaktadır. Kanunun düzenlemesinin yerinde olmadığını düşünüyoruz, çünkü akıl hastalığının anlama ve isteme yeteneği üzerine etkisini derecelendiren bir kanunun, benzer nitelikler arz eden arızî nedenlerin etkisini, gerekçe göstermeksizin bir derecelendirmeye tabi tutmaması, bir tercih değil, tam tersine bir keyfilik olur.
Kanun, 34/1. maddede, isnat yeteneğini ortadan kaldıran veya azaltan nedenleri “ geçici nedenler “ , “ alkol “ ve “ uyuşturucu madde “ olarak ifade etmiştir.
Geçici nedenler, herhalde “irade dışı alınan” alınan alkol ve uyuşturucu maddelerden farklı nedenlerdir. Ancak, ne maddede ne de gerekçesinde, geçici nedenlerin nelerden ibaret olduğu pek belli değildir. Gerçekten, “ kimyasal madde üretimi yapan bir tesiste çalışan kişilerin kimyasal maddeden yayılan kokunun etkisinde kalmaları” mı geçici nedendir, “ annenin bebeğini emzirirken uyuya kalması” mı geçici nededir, “sistemik hastalıklar” mı geçici nedendir, yoksa bunların hepsi mi geçici nedendir, bunu kanun hükmünden de, gerekçesinden de çıkarmak mümkün olamamaktadır. Bir kere kimyasal madde üretimi örneği herhalde zehirlenmek değil sarhoş olmaktır. O zaman, irade dışı alkol almakla, bunun farkı nedir; ikisi aynı şey değil midir ? Öte yandan, annenin bebeğini emzirirken uyuması, geçici neden değil, sebebinde serbest harekettir. Yukarıda belirtildiği üzere, sebebinde serbest hareket ile geçici nedenler aynı şeyler değildirler. O halde, geçici nedenler, gerekçenin belirttiği “ sistemik hastalıklar “ olmaktadır. Bunlar, gerekçeye göre, diyabet, gebelik sonrası ortaya çıkan psikozlar ve üremi gibi hastalıklardır. Tabii, bunların, 32. maddede düzenlenen “akıl hastalığı” kavramı içinde yer alıp almadığı ayrı bir tartışma konusudur.
Geçici nedenleri belirlemede bu konuda oluşmuş doktrin ve uygulamadan yararlanmak imkanına da sahip değiliz. 765 s. Kanun “ arızî sebep” terimini kullanmaktadır. Arızî sebebin ne olduğu bu kanun döneminde oluşmuş bulunan doktrinde ve uygulamada bellidir. İCK., 91. maddesinde mücbir sebep ve beklenmeyen hal yüzünden meydana gelen sarhoşluktan” söz etmektedir. Bu kanun, 95. maddesinde kronik alkolizm veya uyuşturucu tutkunluğundan “ söz etmektedir. Alman Ceza Kanununun konuya ilişkin düzenlemesi ayrıntılıdır. Ancak, kanunumuzun düzenlemesi, bu kanunlardaki düzenlemelere benzememektedir. Dolayısıyla, bu kanunlara göre oluşmuş doktrin ve uygulamalardan yararlanmak imkanı da bulunmamaktadır. Böyle olunca, geçici nedenleri, kişinin anlama ve isteme yeteneği üzerine etkili alkol ve uyuşturucu dışındaki nedenler olarak anlamak gerekecektir.
Geçici nedenler, kişinin bilgisi dışında cereyan eden nedenlerdir.
Alkol, sarhoşluk etkisi yaratarak kişinin anlama ve isteme yeteneğini tamamen veya kısmen ortadan kaldıran içeceklerdir.
Uyuşturucu madde, kişinin anlama ve isteme yeteneğini tamamen veya kısmen yok eden her çeşit maddedir. Bunlar, işlenmiş veya işlenmemiş, bitkisel, kimyasal maddeler olabilirler.
Alkol veya uyuşturucu irade dışı alınmış olmalıdır. alkol veya uyuşturucunun, yanlışlıkla, bir başkasının kandırması veya zorlamasıyla alınmış olması irade dışı alınmasıdır. Gerekçede, alkol veya uyuşturucunun irade dışında alınmış olması için kişinin “taksirinin” dahi bulunmaması gerektiği ifade edilmiştir. O halde, alkol veya uyuşturucunun, mücbir sebep veya beklenmeyen hal nedeniyle alınmış olması halinde “irade dışı” alınmış olmaktadır.
Kronik alkoliklik, uyuşturucu tutsaklığı, vs., ne arızî nedendir, ne de irade dışı alkol veya uyuşturucu kullanmak olarak değerlendirilebilir. Bunlar, yukarıda da belirttik, tıbben akıl hastalığı sayılmaktadır, dolayısıyla, 32. madde kapsamında değerlendirilmeleri gerekmektedir.
Kanun, geçici nedenlerin, alkol veya uyuşturucunun anlama ve isteme yeteneğini kişide ortadan kaldırmasını aramamıştır, anlama ve isteme yeteneğinin “önemli derecede azalmış olmasını” yeterli görmüştür. Bu demektir ki, “cezasızlık nedeni” olarak, isnat yeteneğinin azalmasını yeterli gören kanun koyucu, herhalde kalkmasını öncelikle yeterli görmüş olmaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, faili, isnat yeteneğini, isnat yeteneğini kaldıran ve azaltan nedenleri düzenlemede başarılı olamamıştır.
Bu durum, kanunun yorumunda, beklenenden çok sıkıntılar yaratacaktır. Ortaya çıkması olası sıkıntıları aşmak, anca 765 sayılı Kanundan ve onun yarattığı doktrin ve uygulamadan yararlanmakla mümkündür.
Tabiri caizse, “Amerika’yı yeniden keşfe kalkışmak”, zaten fazlaca bilim ve dil fakiri olan kanunun yorumunda, kanuna has bir doktrinini oluşturmada ciddi yanlışlıklara neden olunabilir.
Bizce, doğruyu, kabul edilebilir uygulama ve doktrini bulmada hala en iyi kılavuz, Türkiye Cumhuriyetinin hukuk ve ceza hukuku geçmişidir.


© Abchukuk'ta yer alan çalışmaların telif hakları tamamen eser sahiplerine aittir. Bu çalışmalardan faydalanan konuklarımız, çalışmaların telif hakkı konusunda eser sahiplerinin tüm talep ve açıklamalarını kabul ettiklerini beyan ve taahhüt ederler. Hakları saklı tutulmuş eserler sahiplerinin izni olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, ilgili kişilerden izin alınmaksızın ticari amaçlarla kullanılamaz. Bu sayfalardan okuyucu olarak veya her ne suretle olsun yararlanan tüm konuklarımız, bu sayfalarda yer alan tüm yükümlülük ve talepleri kabul ettiklerini ve bunlara aykırı davranışlarının hukuki ve cezai sorumluluklarını doğuracağını anladıklarını kabul ve taahhüt ederler.

E-Posta: abchukuk@yahoo.com
Her hakkı saklıdır. Abchukuk ©2001-2006